طی دهه‌های گذشته تحقیقات زیادی بر روی مورد علل چاقی، راهکارهای پیشگیری و درمان آن متمرکز شده است. اضافه‌وزن و چاقی یکی از شایع‌ترین معضلات جهان است که آمار آن به طور تصاعدی بالا می‌رود. متخصصان تغذیه میزان چاقی و اضافه‌وزن را با شاخص توده بدنی (BMI) و دور کمر اندازه‌گیری می‌کنند. درست است که ظاهر و اندام هر کس به خود او مربوط می‌شود و حتی برخی از برندهای معروف دنیا به مدل‌های پلاس سایز رو آورده‌اند، اما روند چاقی و اضافه‌وزن باید قبل از بروز انواع بیماری‌ها متوقف شود. چاقی و اضافه‌وزن کنترل نشده می‌تواند عوارضی مانند سندرم متابولیک، فشار خون زیاد، گرفتگی رگ‌های خونی، بیماری‌های قلبی، دیابت، کلسترول بالای خون، سرطان و اختلالات خواب را با خود به همراه آورد. پس باید پیش از آنکه دیر شود، به فکر راه‌حلی برای مبارزه با چاقی بیش از حد باشید.
چاقی در پی افزایش اندازه و تعداد سلول‌های چربی بروز می‌کند. هزاران عامل هستند که دست به دست هم داده و بر شدت چاقی دامن می‌زنند. درست است که برخی از ریسک فاکتورهای چاقی مانند ژنتیک، جنسیت و سن را نمی‌توان تغییر داد اما گروهی از عوامل هستند که امکان کنترل آن‌ها را دارید. با ما همراه باشید تا با برخی از این عوامل آشنا شوید.
عدم تعادل انرژی دریافتی و مصرفی
میزان انرژی دریافتی بدن به نوع غذایی که می‌خورید، نحوه تهیه غذاها و مدت زمانی که از آخرین وعده غذایی می‌گذرد، بستگی دارد. این انرژی مقدار کالری دریافتی شما از نوشیدنی‌ها و غذاهای مصرفی است. بدن شما از مواد مغذی غذاها مانند کربوهیدرات‌ها یا قندها، پروتئین‌ها و چربی‌ها برای تأمین انرژی عملکردهای روزمره بدن، هضم، تنفس، انجام فعالیت‌های بدنی و تنظیم دمای بدن استفاده می‌کند. چاقی به‌مرورزمان و در اثر بالانس نبودن انرژی و کالری دریافتی بدن با انرژی مصرفی آن ایجاد می‌شود. این عدم تعادل باعث ذخیره چربی در سلول‌های بدن می‌شود در نهایت خود را به‌صورت چاقی نشان می‌دهد.
وضعیت سلامت بدن
درصورتی‌که بدن از سلامت کامل برخوردار نباشد، چاقی می‌تواند از این مسئله به‌عنوان یک نقطه‌ضعف استفاده کرده و کم‌کم خود را نشان دهد. از مشکلات و بیماری‌هایی که می‌توانند که احتمال بروز چاقی را افزایش دهند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• سندرم‌های ژنتیکی: برخی از سندرم‌های ژنتیکی مانند سندرم پرادر-ویلی، سندرم باردت-بیدل، سندرم آلستروم و سندرم کوهن با اضافه‌وزن و چاقی همراه هستند.
• اختلالات غدد درون‌ریز: ازآنجاکه غدد درون‌ریز، هورمون‌هایی برای حفظ تعادل انرژی بدن تولید می‌کنند، اختلال این غدد و به‌هم‌ریختن هورمون‌ها می‌تواند بر روی اضافه‌وزن و چاقی تأثیر بسزایی بگذارد.
• کم‌کاری تیروئید: سطح هورمون‌های تیروئید در افراد چاق، کمتر از حالت نرمال است. پایین بودن سطح هورمون‌های تیروئید باعث کاهش متابولیسم بدن و افزایش وزن می‌شود، به‌طوری‌که حتی کاهش مصرف غذا هم نمی‌تواند بر این مشکل غلبه کند. کم‌کاری تیروئید میزان سوخت‌وساز بدن را کاهش داده و به همین دلیل بدن از میزان چربی و کالری دریافتی به طور مؤثر و کارآمد استفاده نمی‌کند؛ این عامل به‌خودی‌خود می‌تواند باعث چاقی و اضافه‌وزن شود.
• سندرم کوشینگ: سطح هورمون کورتیزول در خون افراد مبتلا به سندرم کوشینگ زیاد است. بالا بودن میزان کورتیزول خون باعث می‌شود مدام احساس استرس داشته باشید. به همین خاطر اشتهای شما افزایش یافته و بدن چربی بیشتری ذخیره می‌کند.
• وجود تومور در بدن: برخی از تورمورها مانند کرانئوفرنگیوما می‌توانند باعث چاقی شدید شوند. این تومورها در نزدیکی بخش‌هایی از مغز ایجاد می‌شوند که گرسنگی را کنترل می‌کنند.
مصرف برخی از داروها
داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی، ضد صرع و ضد قند خون می‌توانند باعث افزایش وزن و چاقی شوند. اگر هنگام مصرف این داروها با افزایش وزن شدید مواجه شدید حتماً این موضوع را با پزشک خود مطرح کنید و از او بپرسید آیا اشکال دیگری از همان دارو وجود دارد که در کنار درمان بیماری، تأثیر کمتری بر وزن شما داشته باشد. توجه داشته باشید که اگر با دارویی برخورد کردید که افزایش وزن یکی از عوارض آن دارو بود، هرگز خودسرانه و بدون مشورت با پزشک مصرف آن دارو را قطع نکنید.
سبک زندگی نادرست
برخی از عادات نادرست زندگی شاید به چشم نیایند اما می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر افزایش وزن و چاقی بگذارند. این عادات ناسالم عبارت‌اند از:
• کمبود فعالیت بدنی: پیشرفت تکنولوژی انجام بسیاری از کارهای روزمره را آسان‌تر کرده اما درعین‌حال موجب کاهش تحرک بدنی شده است. همین مورد یکی از گزینه‌هایی است که باید در سبک زندگی شما تغییر کند. پس برای مقابله با چاقی، تمرینات ورزشی و تحرک را در برنامه خود بگنجانید.
• رفتارهای غذایی ناسالم: اگر سرنخ چاقی را بگیرید حتماً به رفتارهای غذایی ناسالم می‌رسید. خوردن غذاهای فرآوری‌شده، مصرف مواد غذایی دارای چربی‌های اشباع و ترانس و استفاده از غذاهایی با قند بالا از عاداتی هستند که برای مبارزه با چاقی باید دور آن‌ها خط قرمز بکشید. در واقع مشورت با یک متخصص تغذیه کمک می‌کند که میزان کالری موردنیاز خود را بر اساس جنسیت، سن و سطح فعالیت بدنی‌تان تنظیم کنید.
•خواب ناکافی: مطالعات نشان داده‌اند که خواب ناکافی می‌تواند بر هورمون‌های کنترل‌کننده گرسنگی اثر گذاشته و با اختلال در فعالیت این هورمون‌ها باعث افزایش وزن و چاقی شود.
• استرس زیاد: استرس حاد و مزمن بر عملکرد مغز تأثیر گذاشته و باعث تولید هورمون‌هایی مانند کورتیزول می‌شود. بالارفتن سطح این هورمون در خون باعث افزایش تمایل شما به خوردن شده و ذخایر چربی بدن‌تان را روزبه‌روز بیشتر می‌کند.
چاقی و اضافه‌وزن کنترل نشده سلامت بدن را تهدید کرده و مشکلات جدی برای شما به ارمغان می‌آورد. پس فراموش نکنید که اگر به دنبال راهکاری برای مقابله با چاقی شدید نباشید، دیر یا زود با یکی از بیماری‌های زیر روبه‌رو خواهید شد:
• دیابت نوع 2 و مقاومت به انسولین
• برخی سرطان‌ها مانند سرطان رحم، تخمدان، سینه، روده بزرگ، راست روده، مری، کبد، کیسه صفرا، لوزالمعده، کلیه و پروستات
• مشکلات گوارشی
• ناباروری
• اختلال جنسی در مردان
• آرتروز
• شدت یافتن علائم بیماری کویید 19
ارتباط چاقی با بیماری‌های قلبی
در افرادی که با چاقی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، قلب باید بیشتر کار کند تا بتواند خون را به قسمت‌های مختلف بدن پمپاژ کند. همین موضوع منجر به بالارفتن فشار خون می‌شود. فشار خون زیاد یکی از عوامل پشت پرده بیماری‌های قلبی محسوب می‌شود.
چاقی نه‌تنها فشار خون را بالا می‌برد، بلکه با افزایش سطح کلسترول، چربی بدن و قند خون می‌تواند رگ‌های خونی تغذیه‌کننده قلب را باریک و یا حتی مسدود کند. با گرفتگی شریان‌های خونی خطر حمله قلبی و سکته به میزان قابل توجهی رشد صعودی دارد.
سخن آخر
فراموش نکنید که تقریباً هیچ یک از قسمت‌های بدن از عوارض چاقی در امان نیستند. سبک زندگی امروزه و کاهش تحرک و فعالیت بدنی باعث شده آمار چاقی با شدت سرسام‌آوری افزایش یابد. ازدست‌دادن فقط 5 تا 10 درصد از وزن فعلی‌تان می‌توان تا حد زیادی از عوارض چاقی بکاهد. البته این کاهش وزن باید طبق یک برنامه استاندارد و اصولی و زیر نظر متخصصان تغذیه صورت گیرد. رژیم‌های خودسرانه و عجیب‌وغریب نه‌تنها با عوارض چاقی مبارزه نمی‌کنند، بلکه سلامت بدن را به خطر می‌اندازند.
